1- پیش از هر چیز باید توجه داشت که نمایش خیابانی صرفا اجرای یک روایت در گوشه و کنار خیابان نیست، بلکه همچون فرم های دیگر روایت نمایشی، برای خود مختصات و ویژگی هایی دارد که به اقتضای فضای باز، حوصله و مجال تماشاگر و تاثیربرانگیزی، می تواند مخاطب غیرمقید به مکان های بسته نمایش را به مدد توش و توان و جذابیت های نمایشی و آفرینش های صحنه ای به سوی خود جذب کند و تار و پود ارتباط خود را با روح و جان تماشاگر مستحکم کرده و سرانجام در کوتاه ترین زمان و به موجزترین زبان، پیام خود را به تماشاگر منتقل سازد.

2- نمایشگر خیابانی با انبوه جمعیتی روبه روست که به دنبال گرفتاری ها و مشغله های روزمره اجتماعی خود است و احیانا رهگذرانی که در حال عبور، مجذوب روایتی نمایشی می شوند. از این روست که روایت نمایش خیابانی باید از چنان قابلیتی برخوردار باشد که تماشاگر را بدون قرار قبلی به سوی خود جلب کند و در ارتباطی زنده و فرصتی کوتاه به ارایه حرف خود بپردازد. در این میان آن چه مهم است، مشارکت جدی مردم و حضور بی واسطه آنان در این روایت خیابانی است. امری که از ویژگی های این هنر نمایشی است و بی تشریفات و تجملات، روایت خود را پیش روی تماشاگر همدل به منصه ظهور می رساند و آنان را بر سفره صمیمانه دل خود که بر کف خیابان پهن کرده دعوت و پذیرایی می کند. نمایشگران خیابانی نقالان و روایتگران نمایشی هستند در بین مردمی که به نمایش روی خوش نشان نمی دهند. آنان با کوله بار قصه های خود سیر و سفر کرده و به کوی و برزن ها و محله ها راهی می شوند و سفره دلشان را پیش مردم کوچه و بازار می گشایند و دردها و شادی های مردم را با خود آنان در میان می گذارند! پیامد این حرکت، افزون بر تفنن، سلامت فرهنگی و ایجاد شور و شوق و تعالی روحیه انسانی است. شیوه های روایت درنمایش خیابانی واجد هویتی مستقل است.نمایشگر خیابان٬ قصه خود را ساز می کند. گیریم که مردم را مشتاق راهی شدن به سوی سالن های نمایش نیزخواهد ساخت واز این نظر، می تواند پشتوانه موثری برای نمایش حرفه ای ما باشد .چنین است که می گوییم استمرار و تداوم آن ٬همانا اعتلا و بقای هنر نمایش این مرز و بوم است.

3- شکل رسمی حضور نمایش خیابانی در جشنواره های رسمی در ایران از سال 66 در ششمین جشنواره تئاتر فجر بود. از آن زمان هر سال بخشی از بسیاری جشنواره های معتبر، به نمایش خیابانی اختصاص یافته است. نمایشی که گر چه نام «خیابان» بر خود دارد؛ اما بسیاری از فضاها را دربرمی گیرد. خیابان، مدرسه، پارک، پایانه های قطار و مترو، میدان های عمومی و... محیط های خوبی برای عرضه نمایش خیابانی است. کشیده شدن نمایش ها به فضای غیررسمی نمایش به ایجاد ارتباط بیشتر و قوی تر با مردم و نیز بهره گیری از تحرک موجود در فضاهای باز و پر رفت و آمد برای ایجاد تحرک و تهییج فکری و عملی در تماشاگر و تبدیل او به بازیگری متفکر در عرصه فعالیت های اجتماعی است.و این نکاتی است که نباید طراح وایده پرداز نمایش خیابانی از آن غافل باشد. که غفلت همان واجرای «نمایشنامه های صحنه ای» در میانه خیابان٬ همان ! آن چه موضوع این گونه نمایش ها قرار می گیرد، وقایع روز جامعه است. مسایلی که مردم محیط ، روزانه با آن درگیر هستند. بدین لحاظ مضامین نمایش های خیابانی بسیار متغیر و متنوع است و همین گوناگونی و تناسب با روح حاکم بر جامعه، موجب می شود از نمایش های صحنه ای که با موضوعات از پیش تعیین شده و گاه دور از مسایل کنونی جامعه اجرا می شوند، پیشی گرفته، توجه مخاطب را بیشتر خویش سازند.(در نمایش خیابانی ٬نمایشگر نمی تواند به اجرای نمایش مورد علاقه خود در چند دهه پیش بپردازد! ) اگر مضامین تاریخ مصرف دار در تئاتر روشنفکرانه امتیاز منفی می گیرد٬ اما ایده نمایش خیابانی هر چه «به روزتر» باشد به ماهیت این نمایش نزدک تر است.

4- طرح ِ نمایش خیابانی اگر چه در نگاه اول، همانند یک روزنامه عمل می کند و سعی در انتقال سریع و به هنگام ِ مسایل روزمره اجتماع دارد؛ اما با گرایش فکری ویژه و جهت گیری خاصی با زبان نمایش به تحلیل و انتقاد مطالب مطرح شده می پردازد و با استفاده از شگردهایی همچون بدیهه گویی، شعر، ترانه فولکلور،شوخی ٬ گریم، لباس، آوازهای دسته جمعی، موسیقی، پلاکارد، کاریکاتور، پانتومیم ٬ آکروبات و...در ارتباط رودررو با تماشاگر و گفت و گوی مستقیم با او، تماشاگر را وادار به واکنش، قضاوت و تجزیه و تحلیل مسایل اجتماعی و سیاسی محیط اطرافش می کند.

5- برخی ویژگی های شاخص، نمایش خیابانی را از «نمایش صحنه » جدا می سازد. در نمایش خیابانی هر چند متن از پیش نوشته شده وجود داشته باشد، لکن «بداهه سازی »است که حرف نخست را می زند. بدین سبب است که بسیاری به جای «متن» به وجود «طرح» برای نمایش خیابانی معتقد هستند؛ چرا که به دلیل تغییراتی که در ارتباط تنگاتنگ با مردم و اوضاع جغرافیایی پیش می آید، اجرای دقیق چیزی به نام متن امکان ندارد و از آن جا که بداهه کاری و انعطاف پذیری جزو ملزومات نمایش خیابانی است؛ برای یک اجرا باید نخست طرحی ریخته شود و در آن، چارچوب کلی برای آغاز و ادامه مشخص شود و بقیه را بر اساس شرایط موجود در زمان اجرا بنیان نهاد. بدیهی است که این سخنان به معنای سپردن نمایش به دست تقدیرنیست! بلکه همه مراحل کارو احتمالات ممکن، باید پیش بینی و حساب شده باشد.مگر آن که از اجرای آن نمایش هیچ هدفی نداشته باشیم!

6- نوع تماشاگر نمایش خیابانی، خود به خود متن را از بیان مسایل سنگین و پیچیده باز می دارد. گروه های حرفه ای خیابانی (در کشورهایی که نمایش خیابانی را جدی گرفته اند) حتی برای بیان جدی ترین مسایل سیاسی جامعه خود از بیانی ساده و روان بهره می گیرند.فراموش نکنیم که سادگی به معنای سطحی بودن نیست. حرف عمیق زدن نیز٬ هم معنای گنگ سخن گفتن نیست.

7- در نمایش خیابانی همواره مرز میان روایت صحنه و مخاطب (=تماشاگر و بازیگر) شکسته می شود. در حقیقت، نمایشی که تماشاگر امکان شکستن مرزش را نداشته باشد؛ خیابانی نیست. نمایشگران خیابانی باید بکوشند تا امکان حضور و مشارکت هر چه بیشتر فیزیکی (ومهم تر از آن ٬ ذهنی ِ) تماشاگر در روایت را فراهم آورند. به دیگر سخن، در نمایش خیابانی، همه (تماشاگران و نمایشگران) هم زمان، روایت را می بینند و آن را بازی می کنند. وجود موارد غیرقابل پیش بینی و غافلگیر کننده، در نمایش خیابانی امری عادی است. اگر برای نمایش صحنه، کارگردان تمامی موارد (از ورود تماشاگر به سالن انتظار تا نحوه خروج آنان) را تنظیم و تکلیف می کند، در نمایش خیابانی این امر لزومی ندارد؛ چرا که اصلا امکان پذیر نیست! در مقابل، گروه نمایش از انواع مختلف تمهیدات نمایشنامه ای ونمایشی برای جلب و کنترل تماشاگران بهره می بَرَند. تنها در این صورت است که نظم و کنترل تماشاگران ممکن می شود. نمایش های خیابانی که نیاز به حضورمثلا نیروهای انتظامات داشته باشد و تماشاگر (و بازیگر) همواره خود را زیر نظر حس کند، هرگز موفق نخواهد بود. نمایش خیابانی از نظر بایدها و نبایدها مقید به متن باقی نمی ماند٬ چرا که حتی هر اجرا متفاوت خواهد بود. (آیا اساسا می توان یک نمایش خیابانی را در جلوی محوطه نمایش شهر به همان صورتی موفق اجرا کرد که در میدان راه آهن؟!) این سخن هیچ گاه به معنای دست کم گرفتن متن در نمایش خیابانی نیست. بلکه بیانگر جنس ویژه ای از متن است که آن را از متن نمایش صحنه ای جدا می کند. ایده نما یش ٬ خود باید به گونه ای باشد که نمایشگر ٬در موقع اجرا ٬کار خود را پرداخت کند.

8- تحریک احساسات و عواطف و برانگیختن حس هایی همچون ترحم یا هیجان در مخاطب، لازمه نمایش خیابانی است. تماشاگر نمایش خیابانی قرار نیست (و امکان پذیر هم نیست) که در جایی راحت بنشیند و در مفاهیم نمایش تعمق کند. سراسر نمایش خیابانی باید که سرشار از شادی ها، تلخی ها، هیجان ها، کف زدن ها، دم گرفتن ها، هم آواز شدن ها و دیگر جلوه های بیان احساس باشد. (این ویژگی که به شکل اغراق شده وجود دارد، نمایش خیابانی را به مشابهت با نمایش های ملودرام وا می دارد. ) اعلام ِ منع کشیدن سیگار٬ سکوت و خاموش کردن تلفن همراه٬ در این جا٬ مزاحی بیش نیست!

9- از آن جایی که تماشاگر گذری این نمایش، گاه از میانه وارد معرکه می شود، گاه لازم می شود که در بازی و دیالوگ ها به گونه ای عمل شود که چکیده طرح نمایش تکرار شود تا آن تماشاگر از راه رسیده را بر بساط معرکه اجرا، حفظ کند.

10- گر چه ناآرامی های جوی همواره به مثابه دشمن ِ نمایش خیابانی عمل می کنند؛ ولی گاه همین موارد (بارش باران، برف، سرما، باد و...) می توانند خود، موقعیت طرح نمایش را باورپذیرتر سازند. گر چه تجربه نشان داده که نمایش جذاب، تماشاگر خود را حتی زیر بارش برف و باران نیز حفظ می کند. همه ما مواردی از این گونه اجراها را در ایام جشنواره فجر به یاد می آوریم. در حالی که در مجاور همین اجرای خیابانی ساده – اما جذاب - ؛ سالن های گرم و نرم ِ نمایش از حضور تماشاگر معمول خود (به دلیل سردی هوا!) تهی بوده اند.

11- در نمایش های خیابانی که طرحی قوی دارند، استقرار آکسسوار و چهره پردازی در حضور تماشاگر (و گاه با کمک او) انجام می پذیرد. صمیمیت نمایشگر خیابانی با تماشاگر خود، او را از دغدغه این که تماشاگر، تعویض لباس یا گریم را ببیند، باز می دارد. از این حیث می توان برای این گونه امور به گونه ای اندیشید که تماشاگر در چیدن و نصب وسایل یا پوشیدن لباس به گونه ای یاری رساند که خود، در جهت ایده اصلی نمایش حرکت کند. بدیهی است چهره پردازی های سنگین و وسایل مفصل و نیاز به نصب و اتصال و... در کار نمایش خیابانی خلل وارد می سازند. کار نمایشگران قدیمی که تمامیت نمایش خود را نهایتا در یک صندوقچه حمل می کردند، می تواند الگوی خوبی برای گروه های نمایشی خیابانی باشد. (و البته همواره طرح های متکی بر امکانات و جلوه ها ی ویژه جای خود را دارند. نمونه شاخص و به یادماندنی آن، نمایش فوق العاده «کارمن فونبر» از لهستان بود که در جشنواره بیست و سوم فجر در فضای باز مقابل تالار وحدت به اجرا درآمد.)

12- نمایشگران خیابانی باید به نوع مخاطب خود توجه کافی داشته باشند: کسانی که قبل از هر چیز وقت آزاد برای گذراندن در فضای اجرای نمایش خیابانی را دارا هستند و نیز علاقه مندانی که به رفتار و آدابی خاص (مثل خرید بلیت و حضور در ساعتی مشخص در سالن نمایش، یا پرهیز از خوردن و نوشیدن در طول اجرا) مقید نیستند و علاقه فطری خود را به نمایش (امری که می توان در مباحث نظری به اثبات آن پرداخت)؛ از طریق تماشای این گونه نمایش ها ارضا می کنند و نیز مردمی که نمایش خیابانی را مانند هر تجمع گروهی دیگری به دور از قید و بندهای معمول، مکانی راحت می بینند که می توانند در آن جا به ابراز احساسات خود بپردازند و البته اهالی حرفه ای نمایش که گاه، نمایش های خیابانی را پیگیری می کنند. این ها انواع تماشاگران نمایش خیابانی هستند.طراح متن نمایش خیابانی باید «چیزهایی» برای هر یک از این مخاطبان در خود داشته باشد.

13- سخن آخر این که نمایش خیابانی دارای بسیاری از قابلیت هاست و نیازمند تحقیق و تفحص بسیار. باشد که رشد نمایش خیابانی به اعتلای هنر نمایشی به معنای عام آن بینجامد. (ارسال توسط جعفرزاده)