۰۴.۰۵.۱۳۹۲ - تئاتر ِموزه

گونه های تئاتر کاربردی

علی ظفرقهرمانی نژاد

تعریفی مناسب برای تئاتر موزه[۱] عبارت است از «بهره گیری از تئاتر و فنون تئاتری برای انتقال فهم و آگاهی در زمینه دانش موزه ای» . تئاتر موزه که به «تئاتر میراث[۲]» نیز معروف است، غالباً توسط موزه ها و با هدف آموزش، افزایش اطلاعات و سرگرم سازی مورد استفاده قرار می گیرد. اما این نوع تئاتر می تواند در باغ وحش، نمایشگاه حیوانات آبزی، گالریهای هنری و اماکن تاریخی نیز به اجرا در آید. معمولاً بازیگران حرفه ای آن را اجرا می کنند و با شخصیتهای تاریخی، عروسک، حرکت و موسیقی به آن تنوع می بخشند. این نوع تئاتر به اشکال متعدد قابل اجراست:

•  تفسیر اول شخص فرمی از تئاتر موزه است که در آن بازیگر یا مفسر در نقش شخصیتی خاص، که معمولاً تاریخی است، ظاهر می شود و با بازدیدکنندگان موزه به تعامل می پردازد، طوری که انگار فردی واقعی مربوط به همان دوره یا فرهنگی است که بازنمایی می کند. گاه بازیگران با استفاده از عروسک نیز روایت گری می کنند، شخصیتهای چندگانه خلق می نمایند و فرهنگهای متنوع را به نمایش می گذارند. فورت لوئیس برگ[۳] واقع در ایالت نوا اسکوشا[۴]ی کانادا جایی است که بازیگران یا مفسران اول شخص در آن سکونت دارند، درگیر فعالیتهای روزانه آن دوره خاص اند و برای بازدید کنندگان فرصت تعامل با گذشته را ایجاد می کنند.
• تفسیر دوم شخص یا همان نقش گزاری، زمانی است که تماشاگران نیز همراه بازیگران یا مفسران ایفای نقش می کنند. مثلاً در ایالت ویکتوریا دانش آموزان مدرسه ای طی یک روز درسی، همراه با عده ای بازیگر در نقش نوآموزان آستانه قرن جدید ظاهر شدند.
• تفسیر سوم شخص هنگامی است که اجرایی تئاتری به درک مردم از موضوع یا دوره زمانی خاصی کمک می کند. در اینجا بازیگر یا نمایشگرِ تعلیم دیده از لباس، ابزار، نور و جلوه های ویژه برای انتقال حقایق تاریخی یا علمی سود می برد بی آنکه الزاماً شخصیتی را مجسم نماید. مثلاً با نمایش شیوه حمل و نقل در محله ای از واشینگتن دی سی، زندگی در دهه ۱۹۵۰ امریکا را نشان می دهند.
• بازسازی لحظه های تاریخی که به صورت بازآفرینی تئاتری از رویدادهای تاریخی انجام می شود و غالباً مشارکت کنندگان فراوانی را درگیر خود می سازد. مثلاً در ایالات متحده بازسازی جنگهای مدنی یکی از تفریحات مردمی محسوب می شود.

تئاتر موزه  همچون گونه های دیگر تئاتر کاربردی چالشهای زیادی ایجاد می کند. یکی از مهم ترین آنها تبدیل بازدیدکننده اتفاقی یک موزه به تماشاگر یا به ایفاگر نقشی مشارکتی است. تماشاگران تئاتر موزه شاید تصادفی ترین تماشاگران تئاترهای کاربردی باشند، زیرا معمولاً به قصد یک تجربه تئاتر به موزه نمی آیند. اما تحقیقات نشان می دهد وقتی اجرایی موزه ای بتواند توجه تماشاگران را جلب کند، ابزار یادگیری موثری خواهد بودکه مردم آن را با اشتیاق به یاد خواهند آورد (جکسون و ریس – لی، ۲۰۰۵). چالش دیگر این است که چه مقدار تنوع چشم انداز یا دیدگاه می تواند قصه تاریخی به نمایش درآمده توسط اجراگران را غنا ببخشد. بازیگرانی که رویدادگاه نمایشی آنها موزه است باید بدانند موزه هاکه جزو نهادهای رایج اند ممکن است بسیار قدیمی باشند؛ بنابراین هنرمندان تئاتری که در چنین رویدادگاهی کار می کنند باید گفت و گو، پژوهش و رای زنی زیادی انجام دهند تا درک عمیقتری نسبت به فرایند کارشان پیدا کنند.  چالش دیگر رای زنی در این مورد است که  آیا بازیگران می توانند با ابزارهای تاریخی مجموعه ی یک موزه کارکنند و در این صورت، به چه شکل مجاز به انجام این کار خواهند بود. در این مورد باید سناریوها و مونولوگهایی را هر روز چند بار تکرار کنند، در ضمن باید بداهه ساز توانایی باشند تا بتوانند به مشارکت بازدیدکنندگان واکنش نشان دهند و در عین حال در نقش خود باقی بمانند.

در میان افراد میراث دوست، اختلاف نظرهای آشکاری وجود دارد. این اختلافها گاه این گمان را انتقال می دهد که هر آنچه تئاتری باشد «جعلی» است و هرآنچه ارزش میراث داشته باشد باید «واقعی» باشد. پس این سوال پیش می آید که چطور کسی که شخصیتی تاریخی را، یا شخصیتی خیالی در یک دوره تاریخی را، به نمایش می گذارد «حقیقت» را بازنمایی می کند و در عین حال تابع فرمان نهاد خاصی نیز هست. باز هم مانند دیگر تجربه های تئاتر کاربردی، بحث و بررسی، تدارک و آمادگی پیشین بسیار حائز اهمیت است. بنا به تحقیقات، هرجا روی آموزش سرمایه گذاری بیشتری انجام شده، واکنش بازدید کنندگان هم نسبت به ارزش تفریحی اثر و هم نسبت به یادگیری حاصل از آن، بی نهایت مثبت بوده است (دیویس، ۲۰۰۴، ص. ۲۸۵).

از پیشگامان تئاتر موزه در امریکا می توان به موزه علوم مینه سوتا، موزه علوم بوستون، گالری ملی هنرها و باغ وحش فیلادلفیا اشاره نمود.

منابع:

Prendergast, Monica & Saxton, Juliana, Applied Theatre: International Case Studies and Challenges for Practice, Intellect, The University of Chicago Press, 2009

English Wikipedia, Museum Theatre.

چاپ شده در : شماره  سوم ماهنامه صحنه، حوزه هنری / شهریور ۱۳۹۱